ලෝකයේ සංකීර්ණම ජනාධිපතිවරණ ක්‍රියාදාමය හෙවත් ඇමරිකානු ජනාධිපතිවරණය තේරුම් ගනිමු – 01
( පළමු සහ දෙවැනි කොටස් සඳහා සබැඳි පහත කමෙන්ටු අතර ඇත )
අපේ රටේ වගේ ඇමරිකාවේ ජනාධිපතිවරණය සඳහා රිපබ්ලිකන් සහ ඩිමොක්රටික් ප්‍රධාන ජාතික දේශපාලන පක්ෂ දෙකෙන් ඉදිරිපත්වන අපේක්ෂයන් දෙදෙනා තීරණය කරනු ලබන්නේ පක්ෂයේ මධ්යම කාරක සභාවක් මගින් වත්, පක්ෂයේ නායකයාගේ කැමැත්ත අනුවවත් නෙමෙයි…ඇමරිකාවේ ප්‍රධාන ජාතික දේශපාලන පක්ෂ වල ජනාධිපතිවරණය සඳහා ඉදිරිපත්වන අපේක්ෂකයාව තෝරන්නත්, විවිධ දේශපාලන නායකයන් අතරේ පක්ෂ අභ්යන්තරයේ ජාතික මට්ටමේ ඡන්ද පැවැත්වෙනවා….ඒ ඒ පක්ෂ වල පාක්ෂිකයන්, සහ පොදුවේ ඇමරිකානු මහ ජනතාව තම පක්ෂයේ ජනාධිපතිවරණ අපේක්ෂකයා තෝරා ගැනීමේ ඡන්දයකට සහභාගී වෙනවා…මේ දිනවල පැවැත්වෙන්නෙ ඒක….
මේ ඡන්දය කෙරෙන ආකාරය ගැන තමයි මෙතැන් සිට ලිපි මාලවක් මගින් ඔබට කියා දෙනු ලබන්නේ…මේක ඉතාම සංකීර්ණ දේශපාලනික ක්‍රියාවලියක්….
අද අපි එහි පළමු පියවර වශයෙන් “Caucus” ගැන කියවමු…..
“Caucus” එකක් යනු කුමක්ද? –
හුඟක් ඇමරිකානු ප්රාන්ත වල මේ පක්ෂයේ අපේක්ෂකයා තෝරන්නේ “ප්රයිමරි” ( Primary ) මගින්….මේ “ප්රයිමරි” කියන්නෙ මොකක්ද කියන එක මෙම ලිපි මාලාවේ ඉදිරියට පැහැදිලි කරනවා…..ප්රයිමරි වර්ග දෙකක් තියෙනවා….එකක් තමයි Open Primary … අනික තමයි Closed Primary ( ඉදිරියෙදි විස්තර කරන්නම් ) ….මේවයෙදි කරන්නෙ රහස්‍ය ඡන්දයක් පවත්වලා ඒ ඒ පක්ෂ වල අපේක්ෂකයා තෝරන එක….
නමුත් සමහර ප්‍රාන්තවල සංවිධාන ගොඩනැගිලි, රජයේ රැස්වීම් ශාලා, ක්‍රීඩාංගණ, පාසැල් ආදියට ඒ ඒ පක්ෂ වල සංවිධායකයන් විසින් පාක්ෂිකයන් රැස් කරවලා, ඒ අය අතරින් ඡන්දයක් තියලා අපේක්ෂකයා තෝරා ගැනීම කරන්න පිහිටුවන ඒකකයන්ට කියනවා “Caucus” කියලා….
මේ තමා ඇමරිකානු ජනාධිපතිවරණයේ ඡන්ද දායක ඒකක අරගෙන බැලුවොත් කුඩාම ඒකකය…දැන් අපේ තියෙනවනේ ග්‍රාම සේවක වසම් මට්ටමෙන්, ආසන මට්ටමෙන්, දිස්ත්‍රික් මට්ටමෙන් එහෙම කුඩා ප්‍රමාණයේ රැස්වීම් ( “පොකට් මීටින්ග්ස්” කියන්නෙ…ගෙවල් වල මිදුලවල් වල, ග්‍රාම සංවර්ධන සමිති ශාලා වල, බණ මඩුවල එහෙම කරන රැස්වීම් ) වළ ඉඳලා මහා පරිමාණයේ දිස්ත්‍රික් මට්ටමේ රැළි එහෙම තියෙන්නෙ….අන්න ඒ වගේ ඇමරිකාවෙ තියෙන කුඩාම ඒකකය….මෙතන ඒ ගොල්ලන්ගෙ වෙනසක් තියෙනවා…ඒ වෙනස තමයි ඇමරිකාවේ ප්‍රධාන දේශපාලන පක්ෂ වල, පක්ෂය වෙනුවෙන් ජනාධිපතිවරණයට ඉදිරිපත් වන අපේක්ෂකයා තෝරන්න පක්ෂ අභ්‍යන්තරයෙන් ඡන්දයක් පැවැත්වෙනවා….ඒ ඡන්දයට සහභාගී වෙන්නෙ ඒ ඒ පක්ෂ වල පාක්ෂිකයන්…ඇමරිකාව කියන්නේ වර්ග කිලෝමීටර් මිලියන 9.7 ක් තියෙන ඉතාම දැවැන්ත රටක්….ඉතින් අතීතයේදි මේ විශාල භූමි වපසරිය තුළ තමන්ගේ පක්ෂ වල බිම් මට්ටම සංවිධානය කරගන්න තමයි මේ “Caucus” කියන ඒකකයන් හඳුන්වා දෙන්නෙ…
මේ Caucus වලදි ඡන්දය භාවිතා කරන පාක්ෂිකයන් ඇත්ත වශයෙන්ම තෝරන්නෙ තම පක්ෂයේ ජනාධිපති අපේක්ෂකයා නෙමෙයි….ඒ අපේක්ෂකයාව තෝරන Delegate හෙවත් “නියෝජිතයා” … මේ Delegate හෙවත් “නියෝජිතයා” කවුදැයි ඉදිරියෙදි විස්තර කරන්නම් …
ප්‍රධාන පක්ෂ දෙක වන ඩිමොක්රටික් පක්ෂය සහ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය මේ “කෝකස්” මට්ටමේදි තම තමන්ගේ පක්ෂවල අපේක්ෂකයා තෝරන ඡන්දය සංවිධානය කරන්නේ වෙනස් ක්‍රමවේද වලට….උදා: රිපබ්ලිකන් පක්ෂය කෝකස් එකේදි පවත්වන්නේ තමන්ගේ අපේක්ෂකයා තෝරන රහස් ඡන්දයක්….ඒකෙන් ජයග්රහණය කරන කෙනාට අදාළ කෝකස් එකට වෙන් වෙච්ච ඩෙලිගේට් හෝ ඩෙලිගේට්ස්ලා හිමිවෙනවා..( සමහර ප්රාන්ත වලදි ජයග්රාහකයා කෝකස් එකේ නියෝජිතයන් සියල්ලම ලබා ගන්නවා….සමහර ප්රාන්ත වලදි සමානුපාතික ඡන්ද ක්රමයට ඒ නියෝජිතයන් බෙදා දෙනු ලබනවා )…ඩිමොක්රටික් පක්ෂයේ අපේක්ෂකයා වෙන්න බලාපොරොත්තු වෙන උදවිය ඒ ඒ කෝකස් එකේ සමස්ථ සහභාගීත්වයෙන්, සහභාගී වූ පාක්ෂිකයන් සංඛ්‍යාවෙන්, එක්තරා නියම කරන ලද අවම ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත යුතුයි…ඒ ප්‍රතිශතයට ඉහළින් ඡන්ද ලබා ගන්න අයට ඒ කෝකස් එකට අනුකූල නියෝජිතයන් යම් ප්රමාණයක්, තමන් ලබා ගත්තු ඡන්ද ප්රමාණයට අනුව හිමිවෙනවා….
මේ කෝකස් සටන් වලදී “අයෝවා” ( Iowa ) කියන ප්‍රාන්තයෙ කෝකසස් උපාය මාර්ගිකව ඉතාම වැදගත් වෙනවා….අයෝවා ප්‍රාන්තයෙදි සාර්ථක වෙන දේශපාලකයන් බොහෝ විට ජාතික මට්ටමේදිත් සාර්ථක වන බවට පොදු විශ්වාසයක් පවතිනවා…ඒකට හේතුවෙච්ච දේශපාලනික සාධක බොහොමයක් තියෙනවා….මේ විශ්වාසය සමාජගත වුනේ ජාතික මට්ටමෙන් එතරම් ප්‍රකට චරිතයක් නොවන ජෝජියාව කියන ප්‍රාන්තයේ හිටපු ආණ්ඩුකාර ජේම්ස් අර්ල් කාටර් හෙවත් “ජිමී” කාටර් 1977 වසරෙදි අයෝවා ප්‍රාන්තයෙන් සාර්ථකව අරඹපු ජනපතිවරණ සටන ඔහුට ජනාධිපති ධුරය කරාම යන්නට රුකුළ් දීපු නිසා….අයෝවා වලදි යම් නායකයෙක් සාර්ථක වුනොත්, ඔහුට ඉතාම පහසුවෙන් ජාතික ප්‍රතිරූපයක් ගොඩ නගා ගන්න පුලුවන් කියලා ඇමරිකානුවන් විශ්වාස කරනවා…
මෙලෙස ජාතික දේශපාලන පක්ෂවල ජනාධිපතිවරණැ අපේක්ෂකයා “කෝකස්” මගින් තෝරන ප්රාන්ත පහත පරිදියි :
“අයෝවා, මිනසෝටා, කොළරාඩෝ, නෙවාඩා, හවායි, මේයෙන්, අයිඩහෝ, කැන්සාස්, ඇලස්කා, වයෝමිං, නෙබ්රාස්කා, වොෂිංටන් ( ඩී.සී අගනුවර නොවේ…ප්රාන්තය ), ෆ්ලොරිඩා, උතුරු ඩැකෝටා, සැමෝවා ප්‍රාදේශිකය, සහ එක්සත් ජනපද “වර්ජින් අයිලන්ඩ්” කළාපය….
තව පොඩි දෙයක් කියල දෙන්නම් මේක අවසන් කරන්න කළින් …. මේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂයට”GOP” කියලා කියන්නෙ ඇයි….?….
GOP කියන එකේ තේරුම “Grand Old Party” කියන එක…මේ ඩිමොක්රටික් පක්ෂය සහ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය දෙකම ඉස්සර එහි නිර්මාතෘවරුන් වන “තෝමස් ජෙෆර්සන්” සහ “ජේම්ස් මැඩිසන්” කියන නායකයන් දෙදෙනා යටතේ තිබුණේ තනි පක්ෂයක් විදියට….1792 ඇලෙක්සැන්ඩර් හැමිල්ටන්ගේ “ෆෙඩරලිස්ට් පක්ෂයට” එරෙහිව තමයි මේ පක්ෂය නිර්මාණය කලේ….එවකට පැවති පැරණි රිපබ්ලිකන් පක්ෂය “ඩිමොක්රටික් – රිපබ්ලිකන්” පක්ෂය ලෙස ප්‍රති සංවිධානය වුනා වඩා ශක්තිමත් මධ්යම රජයක පාලනයක් පිළිබඳව විශ්වාස කරපු හැමිල්ටන්ට සහ ජෝන් ඇඩම්ස්ට එරෙහිව….
පසු කළෙක 1828 දී, එතෙක් ජනපති ලෙස හිටපු ජේම්ස් මොන්‍රෝගෙන් පසුව ඇන්ඩෘ ජැක්සන් කියන දේශපාලකයාට ජනාධිපති ධූරය හිමිවෙනවාට එරෙහි වෙච්ච ජෝන් ක්වින්සි ඇඩම්ස් සහ හෙන්-රි ක්ලේ කියන දේශපාලකයන් දෙදෙනා විසින් ඇන්ඩෘ ජැක්සන් විරෝධීන් එකතු කරගෙන, මේ තනි පක්ෂය කඩාගෙන ගිහින් “ජාතික රිපබ්ලිකන් පක්ෂය” කියලා එකක් හදා ගන්නවා….මෙතන තිබුණේ ප්‍රතිපත්තිමය ගැටුමකට වඩා පෞද්ගලික දේශපාලන විසංවාදයක්….එම 1828 වසරේදීම ඇන්ඩෘ ජැක්සන් ජනාධිපතිවරයා “ඩිමොක්රටික් පක්ෂය” තනි පක්ෂයක් ලෙස ප්‍රති නිර්මාණය කරනවා…..මෙන්න මෙහෙමයි වත්මනේදි ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ තියෙන ප්‍රධානතම ජාතික දේශපාලන පක්ෂ දෙක බිහිවෙන්නෙ….
( මේ කථාව කියෙව්වාම වෙන රටක් සහ ඒ රටේ ප්‍රධාන ජාතික දේශපාලන පක්ෂ දෙක බිහිවෙච්ච හැටි මතක් වෙන්නෙ නැද්ද? )
ඉතින් මේ රිපබ්ලිකන් පාක්ෂිකයන් අර පැරණි රිපබ්ලිකන් පක්ෂය සිහිවෙන්න තමන්ගේ පක්ෂයට ආමන්ත්‍රණය කරන්නෙ Grand Old Party ( GOP) කියලා….ඔන්න ඕකයි හේතුව…
දැන් බලමු මොනවද මේ “ප්රයිමරි” ( Primary) කියන්නෙ කියලා…..
අද උදේ පළවෙනි පාඩමෙන් අපි කථා කළා “කෝකසස්” ගැන…සමහර ප්රාන්ත වල මේ “කෝකසස්” කියන මැතිවරණ ඒකක හරහා තමයි ඇමරිකාවේ ප්‍රධාන ජාතික පක්ෂ දෙකේ අභ්යන්තර ඡන්ද විමසීමක් කරලා, ඒකෙන් ඒ ඒ පක්ෂයේ ජනාධිපති අපේක්ෂකයා තෝර ගන්නෙ….මේ දිනවල ඒ වගේ පක්ෂ අභ්යන්තර ඡන්ද විමසීමක් කෙරෙනවා 2016 නොවැම්බර් මාසයේ පැවැත්වෙන ජනාධිපතිවරණයට අපේක්ෂකයන් තෝරන්න…ප්‍රධාන වශයෙන්ම ඩිමොක්රටික් සහ රිපබ්ලිකන් පක්ෂ දෙකේ ජනපති අපේක්ෂකත්වය බලාපොරොත්තුව වෙනුවෙන් මේ වෙන විට ඒ අභ්යන්තර ඡන්ද විමසීම් වල ඉදිරියෙන්ම ඉන්නෙ හිලරි ක්ලින්ටන් සහ ඩොනල්ඩ් ට්රම්ෆ් කියන දෙපළ….
මේ ප්‍රයිමරියක් කියන්නෙ කෝකස් එකකට වඩා තරමක් විධිමත් ඡන්දයක් පවත්වන ඒකකයක්……ඒක සාමාන්‍යයෙන් ජනපතිවරණයකදී හෝ කොංග්රස් සභික නිළවරණයකදි ඡන්දය පාවිච්චි කරන නිළ ඡන්ද මධ්‍යස්ථානයක පැවැත්වෙන රහසිගත ඡන්ද විමසීමක්….මේකෙදි, ඡන්ද මධ්‍යස්ථානය වශයෙන් තෝර ගන්නේ බොහෝ විට ජනාධිපතිවරණය පැවැත්වෙන දිනයෙදි ඡන්ද මධ්‍යස්ථානයක් විය හැකි තැනක් තමයි….
ප්‍රයිමරියක ඡන්ද විමසීම දෙ-ආකාරයකින් කරනවා….එකක් තමයි
– ක්ලෝස්ඩ් ප්රයිමරි ( Closed Primary ) – මේකෙදි යම් කිසි ප්‍රයිමරියක් සහිත ප්‍රාදේශිකයක ඒ ප්‍රයිමරියේ තමන්ගේ ජනාධිපතිවරණ අපේක්ෂකයා තෝරන්න ඡන්ද විමසීම කැඳවන පක්ෂයේ ලියාපදිංචි සාමාජිකයන්ට හෝ සාමාජිකාවන්ට විතරයි ඡන්දය ප්රකාශ කරන්න පුලුවන්….නමුත් මේ වගේ ප්‍රයිමරියකදි ඡන්ද විමසීමට කළින් කිසියම් පක්ෂයක ලියාපදිංචි උනු අයට විතරයි ඡන්දය පාවිච්චි කරන්න ලැබෙන්නෙ….ඡන්ද විමසීම සිදුකෙරෙන දවසට තමන්ගේ පක්ෂයේ ලියාපදිංචියේ කිසිදු වෙනස් කිරීමක් කරන්න අවසරයක් ලැබෙන්නෙ නෑ….මේ වගේ ප්රයිමරි තියෙන ප්රාන්ත වලට උදාහරණ තමයි :
නමුත් මේ වගේ ප්‍රයිමරියකදි ඡන්ද විමසීමට කළින් කිසියම් පක්ෂයක ලියාපදිංචි උනු අයට විතරයි ඡන්දය පාවිච්චි කරන්න ලැබෙන්නෙ….ඡන්ද විමසීම සිදුකෙරෙන දවසට තමන්ගේ පක්ෂයේ ලියාපදිංචියේ කිසිදු වෙනස් කිරීමක් කරන්න අවසරයක් ලැබෙන්නෙ නෑ….මේ වගේ ප්රයිමරි ඔබට හමුවන්නේ පහත සඳහන් ප්රාන්ත 11 දි :
“ඩෙලවෙයා, ෆ්ලොරීඩා, කැන්සාස්, කෙන්ටකි ( කෙන්චුකි ), මේයෙන්, නෙබ්රාස්කා, නිව් ජර්සි, නිව් මෙක්සිකෝ, නිව් යෝක්, පෙන්සිල්වේනියා, සහ වයෝමිං….
මේ ක්ලෝස්ඩ් ප්රයිමරි වල තව උප විශේෂයක් තියෙනවා….ඒ තමයි “සෙමි-ක්ලෝස්ඩ් ප්‍රයිමරීස්” ( Semi-Closed Primary ) – ඒවයේ තියෙන විශේෂ ලක්ෂණය තමයි ඡන්දය සඳහා යම් කිසි පක්ෂයක් සමග ලියාපදිංචි වෙච්ච ඡන්ද දායකයන්ට ඡන්දය දවසේ උනත්, එතනදිම උනත්, පක්ෂය මාරු කරලා, වෙනත් පක්ෂයක් සමග ලියාපදිංචි වෙලා, ඒ පක්ෂයේ කවුරු හරි කෙනෙකුට ජනාධිපතිවරණ අපේක්ෂකයා වෙන්න ඡන්දය පාවිච්චි කරන්න පුලුවන් වීම….ඒ වගේම කළින් කිසිදු පක්ෂයක් එක්ක රෙජිස්ටර් නොවිච්ච කෙනෙකුට උනත්, එදා දවසෙ එතනට ඇවිල්ලා කිසියම් පක්ෂයක් එක්ක රෙජිස්ටර් වෙලා ( හෝ ඒ ප්‍රයිමරියේ තමන්ගේ අපේක්ෂකයා තෝරන ඡන්දය කැඳවන්නෙ එක පක්ෂයක් පමණක් නම් ඒ පක්ෂයට කැමති අයට ඒකත් එක්ක ) ඒ පක්ෂයේ තමන් කැමති තරඟ කරුවෙකුට හෝ තරඟ කාරියකට ඡන්දය ප්රකාශ කළ හැකි වීම….ඒ වගේ සෙමි-ක්ලෝස්ඩ් ප්රයිමරි තියෙන ප්රාන්ත 12 ක් අපට හමුවෙනවා :
” ඇලස්කාව, ඇරිසෝනා, කොළරාඩෝ, අයෝවා, කැන්සාස්, මැසචුසෙට්ස්, නිව් හැම්ප්ෂයර්, උතුරු කැරොලයිනාව, රෝඩ්ස් අයිලන්ඩ්, යුටාහ් සහ වෙස්ට් වර්ජිනියා….
දැන් අහගන්න….ඊළඟ ප්රයිමරි වර්ගය තමයි ඕපන් ප්රයිමරි ( Open Primary ) කියන්නෙ….මේකෙ තියෙන විශේෂ ලක්ෂණය තමයි, පක්ෂයකට ලියාපදිංචි නොවිච්ච කෙනෙකුට උනත්, රටේ පුරවැසි භාවය හිමි නම්, එවේලෙට ඇවිල්ලා ඡන්දය ප්රකාශ කරන්න පුලුවන් වීම…ඒ කියන්නෙ ඔයා ඩිමොක්රටික් හෝ රිපබ්ලිකන් පක්ෂ වලට පාක්ෂිකයෙක් හැටියට ලියාපදිංචි නොවීත්, පුලුවන් තමන් කැමති පක්ෂයක ජනාධිපතිවරණයේ අපේක්ෂකයා තෝරල දෙන්න සහභාගි වෙන්න….
මේ ඕපන් ප්රයිමරි ක්‍රමයෙ තියෙන තවත් විශේෂත්වයක් තමයි එක් කොංග්රස් එක තෝරන මහ මැතිවරණයකදි පක්ෂයක අපේක්ෂකයා තෝරන්න ඡන්දය පාවිච්චි කරපු අයට පුලුවන්, අනිත් පක්ෂයේ ප්‍රයිමරියකටත් පැනලා ඒ පක්ෂයේ අපේක්ෂකයා තෝරල දෙන්නත් ඡන්දය පාවිච්චි කරන්න….මේකට අපි කියනවා “රේඩිං” ( Raiding ) කියලා….එතනදි බොහෝ විට වෙන්නෙ තමන්ගෙ පක්ෂයට විරුද්ධ පක්ෂයේ දුර්වලම තරඟකරුවා ඒ පක්ෂයේ අපේක්ෂකයා කරන්න මේ පක්ෂයේ අය ඡන්දය පාවිච්චි කරන එක….එතකොට මේ සියල්ලගෙන් පසුව පැවැත්වෙන කොංග්රස් සභික නිළවරණයෙදි මේ ගොල්ලන්ට දිනාගන්න ලේසියිනේ……ඔව්…එහෙමත් ඒවා වෙනවා මේ සංකීර්ණ අපේක්ෂක තේරීමේදී….උදාහරණයක් හැටියට ඩිමොක්රටික් අපේක්ෂකයා වෙන්න බලාපොරොත්තු වෙන අය ලැයිස්තුවෙ ඉන්න දුර්වලමය කියලා හිතෙන තරඟ කරුවන්ට රිපබ්ලිකන් කාරයො ටික ඩිමොක්රටික් ප්රයිමරි වලට පැනලා ඡන්දය දෙනවා….එතකොට එයාලා ඩිමොක්රටික් එකෙන් ආවොත්, ප්‍රධාන මැතිවරණයෙදි තමන්ගේ අපේක්ෂකයටනෙ දිනන්න ලේසි….එහෙම….හැබැයි ජනාධිපතිවරණයෙ අපේක්ෂකයන් තේරීමේදී නම් මේ ඕපන් ප්‍රයිමරියට ලියාපදිංචියකින් තොරව එන කෙනෙකුට උනත් දෙන්න පුලුවන් එක පක්ෂයක, එක අපේක්ෂකයෙක්ට පමණයි….
මේ ක්රමයට ප්රයිමරි පැවැත්වෙන ප්රාන්ත 22 ක හමුවෙනවා :
“ඇලබාමා, ආකන්සාස්, කැලිෆෝනියා, ජෝජියා, අයිඩාහෝ, ඉලිනොයි, ඉන්දියානා, මිචිගන්, මිනෙසෝටා, මිසිසිපි, මිසුරි, මොන්ටෑනා, උතුරු ඩැකෝටා, ඔහයෝ, දකුණු කැරොලයිනා, ටෙනීස්, ටෙක්සාස්, යුටාහ්, වමොන්ට්, වර්ජිනියා, වොෂිංටන්, විස්කොන්සින්….”
මේ ඕපන් ප්රයිමරි වල තව අනු ප්‍රභේදයක් තියෙනවා “සෙමි-ඕපන් ප්‍රයිමරිස්” ( Semi-Open Primaries) කියලා….ඒවයෙදි තමන් ඡන්දය ප්රකාශ කරන්නට පැමිණි පසුව ඡන්දය ප්රකාශ කරන්නේ කුමන පක්ෂයටද කියන එක එතනදි හෙළිකරන්න ඕන….ඒ වගේ ප්‍රයිමරීස් වල සුවිශේෂි ලක්ෂණ වෙන මොනවත් නැති නිසා, ඒක එච්චර හිතන්න අවශ්‍ය දෙයක් නෙමෙයි….
මේ ඇරෙන්න තව තියෙනවා බ්ලැන්කට් ප්‍රයිමර් ( Blanket Primary) , නන් පාටිසන් බ්ලැන්කට් ප්රයිමරි ( Non Partisan Blanket Primary) කියලා ප්‍රභේද … නමුත් ජනාධිපතිවරණයෙදි ඒවා එතරම් දුරට වැදගත් වෙන්නෙ නෑ…
දැන් මේ ළමයි දකින්න ඇති, මෙතන කෝකසස් තියෙන ප්රාන්ත වල ප්‍රයිමරිත් තියෙනවා…ඕපන් ප්රයිමරි තියෙන ප්රාන්ත වල ක්ලෝස්ඩ් ඒවත් තියෙනවා….එහෙම වෙන්න පුලුවන්….එකම ප්‍රාන්තයේ ඔය සියල්ල තියෙන්න පුලුවන්….ඒක ඒ ඒ පක්ෂය එක් එක් ප්රාන්තය ගැන ගන්න තීරණ තීන්දු අනුව තමයි…..
දැන් මේ ප්රයිමරි සහ කෝකසස් සියල්ලන්ගෙන්ම කෙරෙන්නෙ අපි අද උදේ පාඩමේ ඉගෙන ගත්තා වගේ ජනාධිපතිවරණයට ඒ ඒ පක්ෂ වල ප්‍රධාන අපේක්ෂකයා තෝරන අවස්ථාව හෙවත් පක්ෂයේ “මහා සමුළුවෙදි” ( Party Convention ) එක් එක් අපේක්ෂකයන් දිනාගත් නියෝජිතයන් ( Delegates ) ගාන තෝරල දෙන එක….අන්න ඒ Delegates ලා තමයි අවසානයෙදි සමුළුවෙදි ජනාධිපතිවරණය සඳහා තමන්ගෙ පක්ෂය නියෝජනය කරන අපේක්ෂයා කවුද කියන එක තීරණය කරන්නෙ…..
දැන් ප්රයිමරි සහ කෝකසස් වලින් යන සියල්ලගෙන්ම සිදුකෙරෙන්නේ පක්ෂවල මහා සම්මේලන වලදි ඒ ඒ පක්ෂයේ අපේක්ෂකයා කවුදැයි තීරණය කරන “ඩෙලිගට්ස්” ලා, එහෙමත් නැත්නම් ජනතා ඡන්දයෙන් බලය ලත් නියෝජිතයන් කවුද, ඒ අයගේ සංයුතිය කෙබඳුද කියලා තීරණය කරන එක…..
දැන් එතකොට කවුද මේ ඩෙලිගට්ස්ලා කියන්නේ ….
මේ ගොල්ල බොහෝ විට ඒ ඒ පක්ෂයේ පළපුරුදු පැරණි පක්ෂ ක්රියාකාරීන්, ඒ ඒ පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සිවිල් සංවිධාන වල නියෝජිතයන්, ඒ වගේම පක්ෂ වල තනතුරු ලාභීන්, නිළධාරීන් එක් එක් පක්ෂ ප්රයිමරි සහ කෝකසස් වල පවත්වනු ලබන මූලික වටයේ අපේක්ෂකයා තීරණය කිරීමේ ඡන්ද විමසීම් වලදි, රිපබ්ලිකන් හෝ ඩිමොක්රටික් පක්ෂ වල අපේක්ෂකයන් වීමට බලාපොරොත්තුවෙන් සිටින තරඟකරුවන් හෝ තරඟකාරියන් ලබාගන්නා ඡන්ද ප්රමාණය අනුව, මේ ඩෙලිගට්ස්ලා ඔහුට හෝ ඇයට ලැබෙන ප්රමාණය තීරණය වෙනවා…..
ඩෙලිගට්ස්ලා හෙවත් වරලත් නියෝජිතයන් වර්ග දෙකක් ඉන්නවා….
01. Pledged Delegates හෝ Committed Delegates හෙවත් පක්ෂ දෙකේ අපේක්ෂකයන් වීමට බලාපොරොත්තුවෙන් තරඟ වදින එක් එක් තරඟකරුවාට හෝ තරඟකාරියට, ලබාගන්නා ඡන්ද ප්රමාණයට අනුපාතිකව එක් එක් කෝකසස් වලින් සහ ප්රයිමරි වලින් ඔහුගේ හො ඇයගේ නාමයට පවරා දෙනු ලබන නියෝජිතයන්
02. මේ සුපර්ඩෙලිගට්ස් කියන සංකල්පය අපට දකින්න පුළුවන් ඩිමොක්රටික් පක්ෂයේ පමණයි……Superdelegates හෙවත් Unpledged delegates ( Uncommitted delegates) …. ඒ කියන්නේ කිසිදු අපේක්ෂකයෙකු සඳහා පවර නොදෙනු ලබන සුපිරි නියෝජිතයන්….බොහෝ විට ඩිමොක්රටික් පක්ෂයේ xහිටපු නායකයන්, ඉතාම ඉහළ නිළතල දරන්නන් සහ අතිශය ජ්යේෂ්ඨ වැදගත් සාමාජිකයන් මෙන්ම සාමාජීය වශයෙන් ඒ පක්ෂය වෙනුවෙන් හඬ නගන සුප්රකට ක්රියාකාරීන් තමයි මේ සුපර් ඩෙලිගට්ස්ලා වෙන්නේ…. ( උදා: ජෙසී ජැක්සන්, ජෙරල්ඩ් හඩ්සන් )… මේ අය පක්ෂයේ අපේක්ෂකයා තෝරන අවසන් මහා සමුළුවට සහභාගී වෙන්න යන්නෙ කිසිදු පක්ෂ අභ්යන්තර තරඟකරුවෙකුට හෝ තරඟකාරියකට සිය පක්ෂපාතීත්වය හෙළිදරව් නොකර…..එහෙම ගිහිල්ලා, එතනදි තමයි කරුණු කාරණා සහිතව, තමන් විසින් අපේක්ෂකයා හෝ අපේක්ෂිකාව වශයෙන් තෝරනු ලබන්නේ කවුද කියන එක හෙළිදරව් කරන්නෙ…… නැවතත් ඔබ මතක තබාගත යුතු කරුණ තමයි, මේ සුපර්ඩෙලිගට්ස්ලා ඉන්නෙ ඩිමොක්රටික් පක්ෂය සඳහා පමණයි කියන එක….රිපබ්ලිකන් පක්ෂය සුපර්ඩෙලිගට්ස් වරයන් දෙන්නේ නැහැ….
දැන් මේ ඩෙලිගට්ස්ලාගේ කාර්ය භාරය තමයි, ඇමරිකානු ජනාධිපතිවරණයේ අපේක්ෂකයන් තෝරන මූලික වටයේ පෂ අභ්යන්තර කෝකසස් සහ ප්රයිමරි ඡන්ද විමසීම් අවසානයේ පවත්වනු ලබන පක්ෂ දෙකේ ජාතික මහා සමුළු වලදි ඒ ඒ තරඟකරුවා හෝ තරඟකාරිය තමන්ගේ අපේක්ෂකයා ය කියලා නියෝජිත ඡන්දය භාවිතා කරන එක…..
රිපබ්ලිකන් සහ ඩිමොක්රටික් පක්ෂ දෙකේ ජනාධිපතිවරණ අපේක්ෂකයන් වීම සඳහා ලබාගත යුතු “කඩඉම්” නියෝජිත ඡන්ද සංඛ්යාව එකිනෙකින් වෙනස්….
2016 වසර වන විට පැවති තත්වය අනුව නම් –
රිපබ්ලිකන් පක්ෂයේ තරඟකරුවෙකු පක්ෂයේ මහා සමුළුවෙදි ජනාධිපති ධුර අපේක්ෂකත්වය තම පක්ෂයෙන් දිනාගන්න නම් මේ ඩෙලිගට්ස්ලා 2,472 කින් 1,237 ක මනාපය මහා සමුළුවෙදි තමන්ගේ නමට දිනාගත යුතුයි….
ඩිමොක්රටික් පක්ෂයේ නම් 4,763 නියෝජිතයන් ගෙන් 2,382 ක මනාප සීමාව ඉක්මවා ලබාගත යුතුයි……
මෙවර පැවති මූලික වටයේ තරඟ වලින් පසුව
ඩිමොක්රටික් පක්ෂය නියෝජනය කරමින් තරඟ කරන්න ඉදිරිපත් වෙච්ච හිලරි ක්ලින්ටන් මහත්මිය ඔවුන්ගේ පක්ෂයේ ක්රමයට අනුව ඩෙලිගේට්ස්ලා 2,219 ක් සහ සුපර්ඩෙලිගේට්ස්ලා 581 සමග සමස්ථය 2800 ක් ලබාගනිමින් මේ 2,382 සීමාව ඉක්මවා ගොස් අපේක්ෂකත්වය ජයග්රහණය කළා….
රිපබ්ලිකන් පක්ෂයේ ඩොනල්ඩ් ට්රම්ෆ් ඩෙලිගේට්ස්ලා 1,542 කගේ මනාපය දිනාගනිමින් තමන් තරණය කළ යුතු 1,237 සීමාව පසු කළා…..
ඒ නිසා අපේක්ෂකත්වය තීරණය කිරීමේදි මෙවර එතරම් න්යායික ගැටළුවක් ඇතිවුනේ නැහැ……
යම් හෙයකින් මේ පක්ෂ දෙකේ මහා සමුළුවලදී කිසිදු තරඟකරුවෙකුට අදාළ අවම මනාප අගය ලබාගන්න බැරි වුනොත්, ඊළඟට පක්ෂ අභ්යන්තරයේ සම්මුතියක් මගින් අපේක්ෂකත්වය තීරණය කිරීමේ සමුළුවක් පවත්වනු ලබනවා…..මේ සමුළුවට අපි කියනවා Brokered Convention කියලා……මේකෙදි අදාළ බෙන්ච්මාක් එකට ගොඩක් පසුපසින් ඉන්න සමහර තරඟකරුවන්ට පුළුවන් ඉල්ලා අස්වෙලා, තමන්ගේ නමට දිනාගත් නියෝජිතයන්ගෙත් සහාය ඉදිරියෙන් සිටින යම් තරඟකරුවෙකුට හෝ කාරියකට දෙන බව ප්රකාශ කරලා ප්රශ්ණයට සම්මුතිවාදී විසඳුමකට එන්න…..
දැන් ඔන්න අපි එන්නේ ඊළඟ අදියරට ඒ තමයි ජනාධිපතිවරණ දිනය…..
දැන් පක්ෂ අභ්යන්තරයේ ඡන්ද විමසීම් අවසන්……මීළඟට තියෙන්නේ මහජන ඡන්දය විමසීමේ කූඨප්රාප්තිය හෙවත් ජනාධිපතිවරණය……
ඇමරිකානු ජනාධිපතිවරණයක් පැවැත්වෙන්නේ සෑම වසර 4 ක වාරයක් සඳහාම වසර 4 ඉකුත්වන වසරේ නොවැම්බර් මාසයේ 8 වැනිදා…..
ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ නෛතික සංග්රහය ( The Code of Laws of the United States of America ) හෙවත් දාතම අභිධානයන් 52 ක්, ඒ සඳහා වෙළුම් 52 ක් යටතේ සංග්රහ නියාමනය කරන ලද නිත්ය සහ පොදු ෆෙඩරල් ව්යවස්ථක හෝ සම්පූර්ණ, අනුමත, ( General or Permanent Federal Statutes ) ප්රවේශ, ප්රතිග්රහ හෝ අනුපූරණය කරන ලද සුවිශාල නීති සංග්රහය අනුව ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ රජයේ තනතුරු සඳහා නිළධාරීන් ( ජනපති, උපජනපති, ප්රාන්ත ආණ්ඩුකාර, කොංග්රස් සභික ආදිය ) පත් කිරීම සඳහා සර්ව ජනමතය කැඳවන ඡන්ද පැවත්විය යුත්තේ ඒ අදාළ වර්ෂයේ නොවැම්බර් 2 වනිදා සිට නොවැම්බර් 10 වෙනිදා දක්වා දින 8 ක කාළය තුළ, ඇමරිකානු ශ්රේෂ්ඨාධිකරණය මගින් අනුදැන වදාරණ ඕනම දිනයකදී……ඒ අනුව සාම්ප්රදායිකව ජනාධිපතිවරණය එන්නේ නොවැම්බර් 8 වෙනිදාවකට……
ඇමරිකානු ජනාධිපතිවරණයක ජයග්රාහකයා තීරණය කරන්නේ එක් එක් අපේක්ෂකයා ලබාගත් ඡන්ද සංඛ්යාවේ ප්රතිශතාත්මක අගයකින් පමණක් නොවේ……ඒ ඒ අපේක්ෂකයා ලබාගත් පොපියුලර් වෝට් එකේ සංඛ්යාත්මක අගය කුමක් වුනත්,
ඒ ඒ ප්රාන්තය සඳහා වෙන් කරන ලද “ඉලෙක්ටෝරල් කොලේජස්” ( Electoral Colleges ) නම් වූ මැතිවරණයේ ජයග්රාහක තීරණ ක්රියාවලියේ නියෝජිතයන් 538 ක් විසින් භාවිතා කරනු ලබන ඡන්ද වලින් හරි අඩක් ඉක්මවා යෑම හෙවත් 270 ක කඩ ඉම ඉක්මවා යන අපේක්ෂකයා හෝ අපේක්ෂිකාව ජනාධිපතිවරණයෙන් තේරීපත් වූ ජනපති ( President Elect ) ලෙස ප්රකාශයට පත්කරනු ලබනවා….
මේ ක්රමය හඳුන්වා දීමේ පුරෝගාමීන් දෙදෙනෙකු වූයේ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ නිර්මාතෘවරුන්ගෙන් දෙදෙනෙකු වන ජේම්ස් මැඩිසන් සහ ඇලෙක්සැන්ඩර් හැමිලට්න් නම් වූ විද්වත් දේශපාලකයන් සහ න්යායාචාර්යවරුන් දෙදෙනා….
ඇමරිකානු ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාවේ 2 වන වගන්තියේ මේ ක්රමවේදය මේ ලෙස බලාත්මක කරනු ලබනවා….
//…. Article II
Section 1. The executive Power shall be vested in a President of the United States of America. He shall hold his Office during the Term of four Years, and, together with the Vice President, chosen for the same Term, be elected, as follows
Each State shall appoint, in such Manner as the Legislature thereof may direct, a Number of Electors, equal to the whole Number of Senators and Representatives to which the State may be entitled in the Congress: but no Senator or Representative, or Person holding an Office of Trust or Profit under the United States, shall be appointed an Elector ………//
මේ ඉලෙක්ටෝරල් කොලේජස් නම් වූ ක්රියාවලියට සම්බන්ධ තීරකයන් එක් එක් ප්රාන්තය වෙනුවෙන් තෝරාගනු ලබන්නේ පහත සඳහන් ආකාරයේ පියවර දෙකකින් සමන්විත ක්රියාවලියකින්
මෙසේ ඉදිපත් කරනු ලබන පුද්ගලයන් ලබා දෙන ඡන්දය අපි Electoral Votes ලෙස හඳුන්වනු ලබනවා…..-
01. පළමු පියවරේදි ඒ ඒ පක්ෂ විසින් මේ ඉලෙක්ටෝරල් කොලේජස් ක්රියාන්විතයට සම්බන්ධ වීමේ සුදුසුකම් සහිත පුද්ගලයන්ව ( The Electors ) එක්කෝ පක්ෂ සම්මේලනයෙදි පොදු සම්මුතියකින් හෝ නැතිනම් එක් එක් පක්ෂයේ මධ්යම කාරක සභාවක පවත්වනු ලබන ඡන්ද විමසීමකින් හෝ තීරණය කරනු ලබනවා…..එසේ තීරණය කර, ඒ ඒ පක්ෂයේ ජනපති සහ උප ජනපති නාම යෝජනා සමග නීතිපති දෙපාර්තමේන්තුවට සහ ශ්රේෂ්ඨාධිකරණයට භාර දෙනු ලබනවා…..ඒ නම් සඳහන් අයවලුන් එසේ තීරක නියෝජිතයන් ලෙස ඉදිරිපත් කරනු ලැබීමට එරෙහි ප්රතිවිරෝධතා දැක්වීමට සතියක කාළයක් ලබා දෙනවා….
උදා: අපි “ජෝන් ඩෝ ” ව මේ ලැයිස්තුවට කැලිෆෝනියා ප්රාන්තය සඳහා ඩිමොක්රටික් පක්ෂයෙන් ලැයිස්තු ගත කළොත්, ඔහුගේ නම හිලරි ක්ලින්ටන් ගේ Potential Electors නම් ලැයිස්තුව සමග මැතිවරණයට ඉදිරිපත් කෙරෙනවා….
02. දෙවනි පියවර එන්නෙ මැතිවරණ දිනයෙදි……යම් අපේක්ෂකයෙක් යම් ප්රාන්තයක් ජයග්රහණය කළොත්, අර ලැයිස්තුවෙ ඉන්න නම් සඳහන් අය ඉලෙක්ටෝලර්ල් කොලෝජස් සඳහා ඉලෙක්ටර්ස්ලා බවට පත්වෙනවා…..උදා: ඉහත උදාහරණයම ගත්තොත්, හිලරි ක්ලින්ටන් කැලිෆෝනියා ප්රාන්තය ජයග්රහණය කළොත්, එහි ඉලෙක්ටෝරල් වෝට්ස්
55 ම ඇයගේ නමට පැවරෙනවා…..එතනදි ඇයගේ ලැයිස්තුවේ සිටි “ජෝන් ඩෝ”ඉලෙක්ටර් කෙනෙක් බවට නිළ වශයෙන් පත්වෙනවා…..හිලරි කැලිෆෝනියාව පරාජය වුවොත්, ජෝන් ඩෝට සහභාගීත්වය සඳහා අවස්ථාවක් ලැබෙන්නේ නැහැ……එතකොට ඉලෙක්ටර්ස්ලා වෙන්නෙ ට්රම්ෆ්ගේ ලැයිස්තුවේ අය…..
මේ ඉලෙක්ටෝරල් කොලේජස් සඳහා ඉලෙක්ටෝරල් වෝට්ස් එක් එක් ප්රාන්තයට වෙන් වන්නේ, එම ප්රාන්තය නියෝජනය කරමින් සෙනෙට් සහ කොංග්රස් සභිකයන් කොපමණ ප්රමාණයක් සිටිනවාද යන පදනම මත….
මේ අනුව තමා, මේ දිනවල ඔබට අසන්නට ලැබෙන පරිද්දෙන් විශාල ජනගහණයක් නියෝජනය කිරීම සඳහා විශාල නියෝජිත සංඛ්යාවක් හිමි ප්රාන්ත සඳහා බොහෝ උණුසුම් ඡන්ද සටන් දියත්වෙලා තියෙන්නෙ…..මොකද ඒ වගේ ප්රාන්ත ජයග්රහණය කිරීම සමස්ථ ප්රතිඵලය කෙරෙහි සෘජුවම බලපානවා….
ඒ අනුව එක් එක් ප්රාන්තය සඳහා වෙන්ව ඇති ඉලෙක්ටෝරල් වෝට්ස් ප්රමාණය පහත පරිදියි –
ඇලබෑමා – 9
ඇලස්කා – 3
ඇරිසෝනා – 11
ආකන්සාස් – 6
කැලිෆෝනියා – 55 ( විශාලතම ඉලෙක්ටෝරල් වෝට්ස් ප්රමාණයක් හිමි ප්රාන්තය )
කොළරාඩෝ – 9
කනෙක්ටිකට් – 7
ඩෙලවෙයා – 3
ඩිස්ට්රික්ට් ඔෆ් කොළොම්බියා ( වොෂිංටන් අගනගරය පිහිටුවා ඇති පරිපාලන දිස්ත්රික්කය …..වොෂිංටන් ඩී.සී යන්නෙහි ඩී.සී අකුරු යුගලයෙන් ඩිස්ට්රික්ට් ඔෆ් කොළොම්බියා යන්න අදහස් කෙරේ ) -03
ෆ්ලොරීඩා – 29
ජෝජියා – 16
හවායි – 04
ඉඩෑහෝ – 04
ඉලිනොයිස් – 20
ඉන්දියැනා – 11
අයෝවා – 6
කැන්සාස් – 6
කෙන්ටකි / වල්ක්රී කෙන්චුකි – 8
ලුසියානා – 8
මේයින් – 4
මේරිලන්ඩ් – 10
මැසචුසෙට්ස් – 11
මිචිගන් – 16
මිනසෝටා – 10
මිසිසිපි – 06
මිසුරි – 10
මොන්ටෑනා – 3
නෙබ්රාස්කා – 5
නෙවාඩා – 6
නිව් හැම්ෂයර් – 4
නිව් ජර්සි – 14
නිව් මෙක්සිකෝ – 5
නිව් යෝර්ක් – 29
උතුරු කැරොලයිනා – 15
දකුණු කැරොලයිනා – 9
උතුරු ඩැකෝටා – 3
දකුණු ඩැකෝටා – 3
ඔහායෝ – 18
ඔක්ලහෝමා – 7
ඔරිගන් – 7
පෙන්සිල්වේනියා – 20
රෝඩ් අයිලන්ඩ් – 4
ටෙනීස් – 11
ටෙක්සාස් – 38
යුටා – 6
වර්මොන්ට් – 3
වර්ජීනියා – 13
වොෂින්ටන් ( මේ වනාහි බස්නාහිර වෙරළ තීරයේ වොෂින්ටන් ප්රාන්තය විනා නැගෙනහිර වෙරළ තීරයට සමීපව පිහිටි ඇමරිකාවේ අගනුවර වන කොළොම්බියා දිස්ත්රික්කයේ වොෂින්ටන් අගනුවර නොවේ ) – 12
වෙස්ට් වර්ජිනියා – 5
විස්කොන්සින් – 10
වයෝමිං – 3
ඔතනින් ඩිස්ට්රික්ට් ඔෆ් කොළොම්බියා හෙවත් වොෂිංටන් අගනුවර පරිපාලන ෆෙඩරල් දිස්ත්රික්කයට ඇමරිකානු ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාවේ 23 වැනි සංශෝධනය හරහා තමයි සම්පූර්ණ ප්රාන්ත බලතල සමග කොංග්රස් නියෝජනය ලබා දුන්නේ…..
මෙතන මුළු එකතුව 538…. මේ 538 අතුරින් 270+ පිරිසකගේ ඡන්දය දිනාගන්නා අපේක්ෂකයා තමයි ජයග්රාහකයා වෙන්නේ…..ඒ නිසා මුළු ඡන්ද ප්රමාණය කොහොම උනත්, මේ Key States වල බලය තහවුරු කරගන්න කෙනා තමයි දිනන්නෙ……
මෙවර 2016 වසරේ පැවැත්වෙන්නේ 58 වැනි ඇමරිකානු ජනාධිපතිවරණ මත විමසුමයි…..
යම් අපේක්ෂකයෙකු ජනාධිපතිවරණයක් ජයග්රහණය කළ මොහොතේම ඇමරිකානු ජනාධිපතිවරයා වෙනස් වන්නේ නැත……
නොවැම්බර් 8 වැනිදා ජනාධිපතිවරණයෙන් පසුව ඊළඟට එන වසරේ ( එනම් මෙවරට අනුව 2017 වසරේ ජනවාරි 6 වෙනිදා ) ජනවාරි 6 වැනිදා දහවල් 12 ට ඒ මොහොත වෙනතුරු බලයේ සිටින උප-ජනාධිපතිවරයා ( ඔබාමා ජනපතිගේ පාලනය පවතින මේ මොහොතේ සිටින උප ජනපති වන්නේ ජෝ බිඩෙන්ය… ) මේ ඉලෙක්ටෝරල් කොලේජස් ක්රමය ක්‍රියාත්මක කොට ඡන්දයක් කැඳවනු ලබයි…..එවිට අදාළ ප්රාන්ත වලින් තේරී පත් වී ආ නියෝජිත ප්‍රජාව අදාළ පරිදි ඡන්දය වාචිකව සහ ලිඛිතව ප්රකාශයට පත් කිරීම ( වත්මනේදී නම් ඩිජිටල් ක්‍රමයකට ) මගින් නව ජනාධිපතිවරයා නිළ වශයෙන් හඳුනා ගනු ලබයි….
මේ ඉලෙක්ටෝරල් කොලේජස් වල ඉන්න ඉලෙක්ටර්ස්ලාට තමන්ගේ නාම යෝජනා දුන් පාර්ශවයටම ඡන්දය ප්රකාශ කළ යුතුයි කියල ඇමරිකානු ව්යවස්ථාවේ කොතනකවත් සඳහන් වෙන්නෙ නැහැ…..ඒ උනත්, ඒ ඒ ප්රාන්ත වල ප්රාන්ත ව්‍යවස්ථා සහ නීති සංග්රහ අනුව ඔවුන් තමන්ගේ නම ඒ සඳහා ලැයිස්තු ගත කර ඉදිරිපත් කළ පක්ෂයේ අපේක්ෂකයා වෙනුවෙන් ඡන්දය ප්රකාශ කිරීමට බැඳී සිටිනවා……නමුත් මුද්‍රිතව ප්රකාශ වන පරිදි ඔවුන්ගේ ඡන්දය ස්වාධීන චින්තනයෙන් හොඳින් සිතා බලා ප්රකාශ කරනු ලබන ඡන්දයක් ලෙසයි හැඳින්වෙන්නෙ…….
නව ජනාධිපතිවරයාගේ ධුර කාළය ඇරඹෙන්නේ ඒ ජනවාරියේම, ජනවාරි 20 වැනිදා දහවල් 12 ටය….ඔහු හෝ ඇය පදවියේ දිවුරුම් දෙනු ලබන්නේ ඒ මොහොතටය…..
නව ජනපති දිවුරුම් දෙන අපූරු මොහොත මේ වගෙයි –
දිවුරුම් දීම සිදුවන්නේ ඇමරිකානු කොංග්‍රසය සහිත වොෂිංටන් අගනුවර, කැපිටල් හිල් හි පිහිටි “කැපිටල් බිල්ඩින්” නම් ගොඩනැගිල්ලේ ප්‍රධාන බරාඳයේ පිවිසුම මත…..
මුලින්ම පිටතට එනු ලබන්නේ ඒ මොහොත වෙනතුරු පදවියේ රැඳී සිටි ජනාධිපතිවරයා…..ඔහු එනවිට ඇමරිකානු නාවික හමුදාවේ මැරීන් සේනාංකයේ තූර්ය වාදක කණ්ඩායමක් මගින් “හේයිල් ද චීෆ්” ( Hail the Chief ) නම් ඇමරිකානු ජනපතිගේ නිළ ගීතය වාදනය කරනු ලබනවා…..ඒ ධුරයෙන් ඉවත්ව යන එම ජනපති සඳහා අවසන් වතාවට…..
ඉන් පසුව මුලින්ම උප ජනපති ලෙස තේරී පත් වූ තැනැත්තා දිවුරුම් දෙනු ලබනවා…..එවිට ඉහත කී තූර්ය වාදක කණ්ඩායම විසින් සාම්ප්රදායිකව ඇමරිකානු උප – ජනපතිගේ නිළ ගීය ලෙස හඳුන්වනු ලබන “හේයිල් කොළොම්බියා” ( Hail Columbia ) ගීය වාදනය කරනු ලබනවා……
ඉනපසුව හරියටම මධ්‍යහ්න 12 එළඹෙනවිට ඇමරිකානු ජනාධිපති ධූරයෙහි අභිනව ජනපතිවරයා හෝ වරිය අග්‍ර විනිශ්ච්‍යකාරවරයා හෝ වරිය ඉදිරියේ දිවුරුම් දෙනු ලබනවා…..ඒ මොහොතේ තූර්ය වාදක කණ්ඩායම “හේයිල් ද චීෆ්” ( Hail the Chief ) අභිනව ජනපති සඳහා පළමු වරට වාදනය කරනු ලබනවා…..
ඉන් පසුව කාළතුවක්කු වෙඩි මුර 21 ක උත්තමාචාර දෙකක් පැවැත්වෙනවා…..ඒ නව ජනපති පිළිගැනීමට සහ ධුරයෙන් ඉවත්ව ගිය හිටපු ජනපතිගේ නික්ම යෑමේ අවස්ථාවේදී ඔහුට සමුදීමට….. ( Inauguration Salute and Farewell Salute )
එයින් පසුව හරියටම දෙපැයක කාළයක් වෙන් වන්නේ හිටපු ජනාධිපතිවරයාට ධවල මන්දිරයේ සේවක කාර්ය මණ්ඩලයට සමුදීමේ සාදය වෙනුවෙන්……
ඉන් පසුව ධුරයෙන් ඉවත්ව යන ජනාධිපතිවරයා සිය පවුල සමග ධවල මන්දිරයේ මිදුලට පැමිණෙනවා…..ඒ පිටුපසින් ආචාරමය ලීලාවකින් නව ජනපති සහ ඔහුගේ පවුල පැමිණෙනවා…..ඉන් පසුව හිටපු ජනාධිපතිවරයා සහ ඒ පවුලේ ඇත්තන් ඇමරිකානු ජනාධිපතිවරුන්ගේ නිළ හෙලිකොප්ටර් රථය වන “මැරීන් – 01 ” / Marine – 01 ( ” රොටර් ෆෝස් – 01 ” ) නම් හෙලිකොප්ටරයේ නැගී ධවල මන්දිරයෙන් පිටත්ව තමන්ගේ වාසය සඳහා තෝරාගත් පෞද්ගලික නවාතැන බලා පිටත්ව යනවා……
නොදන්න මඟුල් කථා කරමු.. 